Por Jesus Manya
Sinchi pachañan karan umalliq yuyaychananpaq. Para qallariypa ñaupaq sut’uyninmi, pachamamapi mosoq q’apayta rikhurichisqa, k’araq phiñakuyninta, nanayninta ima qhawarichispa. Phiñasqa rimapakusqa: kay maqt’akuna, uywankuna, hinallataq hanaq pachapas cheqnikuwanku.
Llaqta suyu qollana, sayaman waturikuq riqtinmi, munay llut’arusqa llank’ayta, maqana unanchakunawan achalarusqata suñayta munasqa, llaqta umalliq llunk’uqa munay rumi apamunankupaq kamachisqa. Sichus chaypaq orqo qaqata thunichina karan chayqa, hinan ruwakunan karan, ñaupaq machu rumi takaqkuna chuchupakushaqtinpas. T’oqyaq phatayninwanmi mancharichisqa chaymanta pachaqninpi huch’uy hanpa’tukunata, k’ayrakunata ima ch’eqerichisqa, kay llaki qapariykunan ayllupi tiyaq runakunaq sonqonta llakikuymanta manchakuymanta ima ch’innichisqa. Machulakunas mana allin pachakunata yuyarisqaku, paykunas watusqaku mana allin llank’aykuna, waqcha kausay ima kananpaq, Apu Ch’eqoq huch’uy arariwankuna k’irikusqanmanta, llaqta qhawariq reqsisqa paqarinanpi.
Qhepa killakunamansi askha ch’uspikuna, imaymana sisikuna orqopi riqurisqa, mana para kapusqachu, watapi aymuray mana allinchu kasqa, llaqta runakunas ñak’ay kausasqaku. Q’aya watapi, manas hanp’atukunaq apukunaman paraq chayamunanpaq takiynin uyarikusqachu, paraq chayamullaqtinmi llapan allpakunata ruruchiq, chaqrakunapi imaymana muqhukunata wiñachiq.
Llapan willka qheswa purun panpakunapi, hanpa’tukunaq ch’in kaynin, chaymanta ch’akiriy ima Qhapaq situwa killapi hoqmanta riqurimusqa; machulakunas llakisqa mana pacha allin kasqanmanta, manas pachaq puriyninta qhawariyta atisqachu, wata hamuqpi llank’aykuna qallarinankupaq. Hinamansi, llaqtapi yarqay, muchuy astawan yapakusqa, uywakunata ñak’asqaku yarqayninkuta saqsachinankupaq, wakintaq ch’akiymanta wañupuqku, unu pukyukunapas ch’akirapusqa, mana phuyu kasqachu chaysi warmi qhari erqekunata ch’isinkunata k’iqllun k’iqllunta puririchisqaku, k’anchaykunawan ima para kananpaq mañakusqaku: unuykita paraykita apachimuwayku, uyarillawayku apullay. Llaqta umalliq wasin punkunta rishaqtinkus, osqhayllaman uyarichinku rumi orqomusqanta kasqanman kutichipunanpaq kamachisqaku, hanp’atukunaq tiyanan, phiñasqa qaparisqaku: rumita kutichipuy, hanp´atu wañuchiq suwa runa nispa.
Ñaupaqtaqa erqekunallaraqmi qaparisqaku chaymanta llapan llaqta qaparisqa, llunk’u umalliq rumi orqomusqanta kasqanman churapunanpaq. Mana imapi iñiq umalliqmi chika chikanmanta llaqtaq mañakuyninta uyarisqa. Hoq p’unchay inti haykuypi, askha waynakuna chayraq pata patata seqashaqtinku, riqrankupi rumita q’epispa, waynukunata, harawikunata takispa purishaqtinkus, hanaq pacha phuyumuyta para sut’umuyta qallarin, llapankuta kusirichiq, ichaqa hoqllan mana kusikusqachu.
Erqekuna kusisqa pachaqinipi huch’uy hanp’atuchakunata huñusqaku, hatun paqarinaman wasinman churasqaku haywarikuy, raymichakuy ruwasqanku qhepaman. Llapanku nisqaku: manan kunanqa hayk’aqpas apunchiskunaq thunichinankutaqa munasaqkuchu nispa. Chay tutas mana hayk’aq hina parayusqa llapan yurakuna, qorakuna wiñayta qallarisqa, uywakunapas kusisqa, chaymanta allpapas kasqan q’apayninman kutipusqa, hanp’atukunaq takiyninman hina. Amaru Salvador chaymanta Apuchan Diego Cristobalwan asikuspa karanqu, paykunan hanp’atukunaq qespiriyninta hatarichisqaku.
Qhepa watakunaman kay iskay llank’aq hamp´atukunata yuyarispa, Willka Qheswa, Pauqarpanpa orqopi, apukuna munay kausay kutichiq hanp’atuq uyanta llunt’asqaku.